22 yaşındaki Mahsa Amini’nin geçen hafta, İran’ın kötü şöhretli ahlak polisinin yeterince muhafazakar giyinmediğini düşündükleri için onu tutuklamasının ardından ölümü, ülkenin yıllardır gördüğü en yoğun öfke dalgalarından birini ateşledi ve aynı zamanda yurt dışından bir kınama tufanı.
Bir haftadır, çoğu genç kadın ve erkeklerden oluşan protestocular düzinelerce İran şehrinde sokaklara döküldü. Gösterilerin ölçeği, huzursuzluğu bastırmak için sonuçsuz bir girişimde silahlar, dayak ve telekomünikasyon kesintileriyle yanıt veren yetkilileri hayrete düşürdü. Devlet televizyonu, iki güvenlik görevlisi de dahil olmak üzere ölü sayısını 17’ye çıkardı. Bir insan hakları grubu, öldürülen toplam insan sayısının bunun en az iki katı olabileceğini söylüyor.
Protestolar ülkenin katı hükümeti için ne anlama gelecek? Ve önceki huzursuzluk nöbetleriyle nasıl karşılaştırılır?
İşte bazı korkuların önümüzdeki günlerde daha fazla kan dökülmesine neden olacağı değişken bir duruma bir bakış.
Bu ölüm neden bu kadar öfkeyi tetikledi?
Kuzeybatıdaki Saqez kentinden bir Kürt kadın olan Amini, 13 Eylül’de Tahran’ı ziyaret ederken, dar pantolon giydiğini ve dar pantolon giydiğini söyleyen ahlak polisi (Gasht-e Ershad veya rehberlik devriyeleri) tarafından gözaltına alındı. Başörtüsünü düzgün bir şekilde takmak, kadınların kamuya açık yerlerde kendilerini gizlemek için başörtüsü ve bol giysiler giymelerini zorunlu kılan bir yasayı ihlal ediyor.
Aktivistler, kafasına copla dövüldüğünü ve onu komaya sokacak kadar ciddi başka yaralar aldığını söyledi. Üç gün sonra o öldü. Yetkililer, Amini’yi dövmeyi reddediyor ve ölüm nedeninin muhtemelen önceden var olan koşullardan kaynaklanan ani kalp yetmezliği olduğu konusunda ısrar ediyor.
Genç kadının babası Amjad Amini Perşembe günü BBC Farsça’ya “Yalan söylüyorlar” dedi. “Son 22 yılda soğuk algınlığıyla ilgili birkaç hastalık dışında hiçbir hastaneye gitmedi.”
Oğlunun, kız kardeşinin minibüste ve karakolda dövüldüğüne tanık olduğunu ve kendisinin de memurlar tarafından dövüldüğünü de sözlerine ekledi.
Birçok İranlı kadın uzun süredir sözde türban yasalarının kaldırılması için çağrıda bulunuyor, ancak Amini’nin ölümü, belki de genç, mütevazı ve başkenti ziyaret eden bir şehir dışından olduğu için çok az olayda olduğu gibi bir akor vurdu. Sebep ne olursa olsun, ölüm haberine gösteriler düzenleyerek, saçlarını keserek, başörtülerini yakarak ve “Diktatöre ölüm!” diye bağırarak karşılık verdiler. İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’e karşı doğrudan bir bordada.
Protestolar sadece Amini’nin ölümüyle mi ilgili?
Gösteriler, 2019’da İran’ın yaptırımlarla dolu, çökmekte olan ekonomisine ilişkin kitlesel protestolardan arta kalanlar da dahil olmak üzere, uzun süredir devam eden diğer şikayetler için bir dönüm noktası haline geldi. Bu gösteriler, 1979 İslam Devrimi’nden bu yana en kanlı baskıya yol açtı ve yüzlerce insan öldü – bazı raporlara göre 1.500 kadar – öldü.
Sivil özgürlüklerin yokluğu, iç karartıcı ekonomik koşullar ve can çekişen bir nükleer anlaşmayı yeniden tesis etmek ve yaptırımları geri almak için Batı ile yapılan düzensiz müzakereler, hepsi daha geniş bir öfke duygusunu besledi.
İran’ın sert görüşlü İbrahim Raisi’yi rakipsiz bir aday olarak iktidara getiren 2021 cumhurbaşkanlığı seçimleri, toplumun geniş kesimlerini daha da marjinalleştirdi. Raisi, son yirmi yılda yapılan reformların çoğunu geri aldı ve ahlak polisini güçlendirdi.
Haziran ayında ahlak polisi, Tahran’da bir otobüste hükümet yanlısı bir kadınla zorunlu başörtüsünün gerekliliğini tartışan Sepideh Rashnou adlı genç bir kadını tutukladı. Bir hafta sonra devlet televizyonu, Rashnou’yu yüzünde morluklarla birlikte uygunsuz davrandığını itiraf ederken gösterdi. İtiraf viral oldu.
Mevcut durum nedir?
Son altı gün, yaklaşık 80 şehir ve kasabada hükümet karşıtı protestolar gördü ve bazıları Hamaney’i hedef alan sloganlarla hükümete açık bir meydan okuma sundu. Çevik kuvvet polisi göz yaşartıcı gaz, tazyikli su ve dayakla karşılık verirken göstericilerin atık konteynırlarını yaktığı, sokaklara erişimi engellediği ve polis araçlarını yaktığına dair raporlar ortaya çıktı.
Görünüşe göre farklı şehirlerde vurularak öldürülen protestocuların video klipleri viral hale gelirken, Amini’nin adını taşıyan bir hashtag yaklaşık 30 milyon kez retweetlendi ve hükümeti WhatsApp gibi mesajlaşma uygulamaları da dahil olmak üzere internet hizmetlerini engellemeye veya kısıtlamaya zorladı.
Ölüm listesi belirsizliğini koruyor, ancak insan hakları grupları en az 36 kişinin öldürüldüğünü söylüyor. Yetkililer, resmi rakamları daha sonra açıklayacaklarını söylediler. Perşembe gecesi, güvenlik güçleri sosyal aktivistleri ve gazetecileri hedef alan devasa bir ağ kurdu ve şu anda yüzlerce kişi gözaltında.
Norveç merkezli bir Kürt hakları grubu olan Hengaw, Çarşamba gününe kadar 15 kişinin öldüğünü, 733 kişinin yaralandığını ve 600 kişinin tutuklandığını söyledi.
Cuma günü hükümet, binlerce kişinin Tahran’da toplandığı ve devletin gösterilerin İran liderliğine karşı dış destekli bir komplonun parçası olduğu yönündeki çizgisini tekrarladığı kendi karşı gösterisini düzenledi. Bir internet izleme grubu olan Netblocks, Cuma günü internet hizmetlerinin geçen hafta içinde üçüncü kez kesintiye uğradığını ve 2019 baskısından bu yana en ciddi kısıtlamalardan bazılarının olduğunu bildirdi.
Amini’nin ölümü ABD, Kanada, Almanya, Yunanistan, Hollanda, İtalya, Lübnan, İspanya ve Türkiye de dahil olmak üzere yurtdışındaki protestolara da ilham verdi.
Bu, önceki kitlesel protestolarla nasıl karşılaştırılır ve bunlar başarısız olan yerlerde başarılı olabilir mi?
Gösterilerin boyutuyla ilgili kesin rakamlara ulaşmak zor, ancak protestoların 2019’dan bu yana hükümet için en ciddi meydan okuma olduğu açık. Ancak bu isyanların ekonomik kaygılardan kaynaklandığı yerlerde – en yakın neden gaz fiyatlarındaki artıştı – gösteriler şimdi daha çok sosyal yönlere odaklanmış durumdalar, hatta dindar muhafazakarlar bile ahlak polisinin davranışlarıyla ilgili endişelerini dile getiriyorlar.
Bir diğer önemli fark, protestoların güvenlik güçlerine karşı savaşmaya daha istekli göstericilerden daha agresif bir tavır almasıdır. En azından kliplere ve videolara göre şiddetin boyutu daha büyük görünüyor.
Tartışma aynı zamanda hükümeti de ağırlığını koymaya zorladı. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun oturum aralarında düzenlediği basın toplantısında konuşan Raisi, Batı’nın “çifte”sinden söz ederken bile Amini ailesine olayın soruşturulacağına dair güvence verdiğini söyledi. standartlar”, insan hakları söz konusu olduğunda.
En büyük kaygımız, her vatandaşın hakkının korunmasıdır” dedi. Ölümü ihmalden kaynaklandıysa, kesinlikle soruşturulacaktır ve uluslararası forumlar tavır alsın ya da almasın konunun takipçisi olacağıma söz veriyorum.”
Diğer yetkililer, protestocuları şeytanlaştırmanın standart taktiğine başvurdular. Çarşamba günü, Tahran Valisi Mohsen Mansouri bir tweet’te gösteri yapanların çoğunun “toplantılara ve bazen ayaklanmalara katılma geçmişi olduğunu” ve bunların yarısından hemen azının “çeşitli polis, güvenlik ve yargı kurumlarında önemli kayıt ve dosyalara sahip olduğunu” iddia etti. ”
Ayrıca bir gün önce çekirdek organizatörlerin rahatsızlık yaratmak için “eğitildiğini” iddia etti.
Bu söylemlere rağmen protestolar sanatçılardan, sporculardan, şarkıcılardan ve ünlülerden destek aldı.
“Güçlü kadınlardan korkma. İranlı ünlü futbolcu Ali Karimi, “Belki tek ordunuz oldukları gün gelir” dedi. Tanınmış bir sosyolog olan Mohammad Fazeli şunları söyledi: “Şiddeti sona erdirme sorumluluğu medyayı, karar vermeyi ve diğer her şeyi kontrol eden düzene aittir.”
Özel muhabir Khazani, Tahran’dan ve Ürdün Amman’dan personel yazar Bulos’tan bildirdi.
Kaynak : https://www.latimes.com/world-nation/story/2022-09-23/iran-mass-protests-mahsa-amini-death-explainer